Historische binnenstad Sittard

De Basiliek is de eerste Nederlandse kerk die, in 1883, tot deze eretitel is verheven. De kerk van Onze Lieve Vrouw van het Heilig Hart werd gebouwd in neogotische stijl, een stijl die in de periode 1860 - 1910 veel werd toegepast. Op de viering is de hoge toren gebouwd, die op de hoeken van de klokkenverdieping opgewerkte, veelhoekige torentjes heeft. Het woord basiliek stamt van het Griekse woord Basiliek dat koninklijk betekent, meestal in combinatie met andere woorden als hal of tempel.

Het Kloosterkwartier bestaat eigenlijk uit twee kloosters. Het Dominicanenklooster en het aangrenzende Ursulinenklooster zijn door allerlei uitbreidingen in het verleden samengegroeid tot één groot complex en zeker een bezoekje waard.   

De toestroom van pelgrims naar de Basiliek maakte al snel de bouw van een ontvangstruimte nodig, waar de pelgrims door de openstaande deuren de diensten in de kerk konden volgen. Dit werd het Mariapark. Het Mariapark heeft de vorm van een kloostergang en werd in 1891 tegenover de Basiliek gebouwd met een altaar en de 14 kruiswegstaties. Ook in het Mariapark zijn de wanden rijkelijk gedecoreerd. Het is na een recente restauratie weer in gebruik genomen als ontmoetings- en vergaderruimte.

In de middeleeuwen lag rond de omwalling van vestingstad Sittard het schootsveld: een open ruimte die de artillerie gebruikte bij dreigende aanvallen en om vrij zicht rondom de stad te hebben. Daarom was in dit gebied geen bebouwing toegestaan. Na de verwoesting van Sittard in 1677 werden in de schootsvelden volkstuinen aangelegd. Later werd het gebied bebouwd. Inmiddels zijn de meeste gebouwen weer gesloopt, om de historische situatie deels in ere te herstellen. De schootsvelden vormen nu dan ook een parkachtige rand rondom de historische binnenstad. 

Het Kloosterplein en de Oude Markt zijn een lust voor het oog. Eeuwenoude gevels sieren de monumentale panden. Het Kloosterplein is genoemd naar ‘claustrum’, de vroegere immuniteit van het kapittel van St. Petruskerk. Het heette immuniteit omdat in dit gebied alleen de kerkelijke wetten golden. De stedelijke overheid had hier geen zeggenschap. Het Kloosterplein is één van de best bewaarde immuniteiten in ons land.

De historische markt van de binnenstad verwelkomt je met prachtige monumentale panden en karakteristieke vakwerkwoningen. De mooie, slingerende winkelstraatjes wijzen je als vanzelf de weg naar het knusse marktplein. De vele cafeetjes en restaurantjes met verwarmde terrasjes nodigen uit om na een paar uurtjes relaxed shoppen, of na het bezichtigen van indrukwekkend eeuwenoud erfgoed, eens even lekker pas op de plaats te maken.

Als je de historische binnenstad nadert, valt de 80 meter hoge toren van de Grote Kerk al van verre op. De Grote Kerk heet voluit Sint-Petrus’ Stoel te Antiochië en is gewijd aan de apostel Petrus. Rond het jaar 1000 stond op deze plek al een zaalkerkje. De huidige kerk is in hoofdzaak gebouwd vanaf eind 14e tot midden 16e eeuw in een regionale gotische stijl, de Maaslandse gotiek. De kerk diende als kapittelkerk en parochiekerk en is 1985 gronding gerestaureerd. De Kerk is dagelijks te bezichtigen van 09:00-12:00 uur en van 14:00-16:00 uur. Op maandag is de Grote Kerk gesloten. 

De stadswal van Sittard is vele eeuwen oud. In de wal bevindt zich bijna zeker nog een groot deel van de oude stadsmuren die vermoedelijk kort voor of rond 1300 zijn gebouwd. De muren werden later ‘aangeaard’ om de kanonskogels in het zand te kunnen ‘smoren’. De wal is vaak ´bedicht´ en bezongen, door bijvoorbeeld Thur Laudy, Jo Erens en Toon Hermans. De wal is van oudsher met linden beplant, de oudsten daarvan zijn ca 200 jaar oud. Ze dient al lange tijd als geliefd wandelpad voor vele verliefde paartjes. Vanaf de wal is er een mooi uitzicht op de oude schootsvelden met de eeuwenoude volkstuintjes. In de muren van de wal zijn bijzondere en soms zeldzame planten zichtbaar.

Het Kerkplein was tot begin 19e eeuw het kerkhof. Zoals vroeger gebruikelijk werden belangrijke doden in de kerk begraven en de overige gelovigen in de hof rondom de kerk, vandaar de benaming 'kerkhof'. Toen Napoleon het begraven in en rond de kerk niet langer toestond, moesten de overledenen buiten de bebouwde kom begraven worden. Hierdoor kwam er een einde aan dit gebruik en werd er buiten de wal een nieuwe begraafplaats aangelegd.

In de oude binnenstad liggen diverse openbaar toegankelijke tuinen, parken en perken die men wel zíet, maar al te vaak niet herkent voor wat ze zijn: verloren, vergeten pareltjes. Samen vormen deze pareltjes een tableau vivant van de geschiedenis van de stad. Zij vertellen ons een verhaal.

De 'Paterskerk' is gewijd aan Sint Michiel, de aartsengel die in de persoon van de Dominicanen naar Sittard geroepen werd om de duivelse draak van de Reformatie te verslaan. De Kerk werd gebouwd door de Dominicanen en ingewijd in 1668. De fraaie voorgevel is een typisch voorbeeld van Zuid-Nederlandse barok. Ook het interieur van de Paterskerk is indrukwekkend, met de rijkversierde kerk lambrisering in renaissancestijl, de preekstoel, de koorlambrisering en het altaar in de weelderige barokstijl. 

Het Gruizenkerkje is een unieke locatie in de historische binnenstad van Sittard. Het Gruizenkerkje of wel, ’t Gruuzekirkske is een van de oudste rijksmonumenten in Sittard-Geleen en huisvest onder andere een restaurant in een authentieke en moderne ambiance, met verrassende gerechten en eigentijdse wijnen. Naast incidentele kerkdiensten, worden er ook exposities, feesten, lezingen en concerten gehouden in het kerkje.

Het fort Sanderbout, dateert vermoedelijk uit de 15e/16e eeuw, werd kort na de verwoestingen van 1677, toen Sittard als vestingstad werd opgegeven en ‘open stad’ werd, als begraafplaats voor de groeiende joodse gemeenschap aangewezen. Dit bleef zo tot 1840, toen een nieuwe begraafplaats in gebruik werd genomen. Om nooit bekend geworden redenen werd de begraafplaats, tegen alle joodse regels in (maar met hun eveneens onverklaarbare toestemming), in 1965 geruimd.